Scrolling yüzünden tahammülsüz hale geldik
Siz de hem kendinizi hem de etrafınızdaki insanları artık “tahammülsüz” olarak mı görüyorsunuz. Ben neredeyse iki yıldır bu artışı hissediyorum. Başta kendim tabi. Sonra profesyonel destek aldım -halen devam ediyorum- ve şimdi daha iyi olduğumu düşünüyorum. En azından sürekli tahammülsüz değilim.
Dün bir arkadaş ortamında muhabbet ederken bu konu açıldı. Ben de bunun nedeni ne olabilir acaba diye düşündüm ve suçu scrolling’de buldum. Evet! Bence mantıklı bir çıkarım. Scrolling yaparak yani telefonu ya da tableti / bilgisayarı elimize alıp dakikalarca yukarı kaydır (scroll) yapıyorsak ve artık eskisi gibi “uzun” vlogları, videoları izleyemiyorsak işte bunun nedeni bu scrolling. Ben bir ara videoları 1.25 hızında izleyebiliyordum. Sonra onu bıraktım atlaya atlaya izlemeye koyuldum. Mesela eski bir filmi tekrar izleyesim mi geldi (eski polisiye filmlere sarmıştım bir ara) çoğunda atlayarak geçiyordum.
Lafımıza dönecek olursak. Bugün acaba işkembeden mi atıyorum, yoksa destekli mi diye merak edip ChatGPT’ye sordum:
– Şöyle bir teorim var, internette bu konuda benzer bilgiler varsa paylaşır mısın.
Etrafımdaki pek çok insan neredeyse sıfır tahammüle sahip. Zaman zaman ben de buna dahilim. Bunun sebebi sosyal medyada cok sık ve kısa aralıklarla tükkettiğimiz video içerikler. Yani Reels olur, youTube short olur.. diğer platformların da boyle yanları vardır. Bu hızlı tüketim bizi tahammülsüzlüğe itti diye düşünüyorum. Ne dersin?
Aldığım cevap tam da tahmin ettiğim gibiydi.
– Teoriniz oldukça mantıklı ve pek çok araştırma da bunu destekliyor. İşte çeşitli bilimsel, haber ve kullanıcı deneyimlerine dayanan bazı bulgular:
🎯 1. Dikkat Süresindeki Dramatik Düşüş
- Ortalama ekran başı dikkat süresi 2004’te yaklaşık 2,5 dakika iken bugün bunu sadece 47 saniyeye indiği belirtiliyor nypost.com.
- Uzmanlar dijital cihaz kullanımı, multitasking ve sosyal medyadaki hızlı içerik tüketiminin bu düşüşte en belirleyici etkenler olduğunu söylüyor .
2. “TikTok Brain” ve Kısa Video Etkisi
- TikTok, Reels ve Shorts gibi kısa videoların dopamin ödülü mekanizması üzerinden zihni sürekli yeni uyarılara teşvik ettiği, bu yüzden ağrılı ya da uzunza süreli içerikleri tüketmenin zorlaştığı ifade ediliyor .
- “TikTok brain” kavramı, kullanıcıların sürekli yeni içerik beklentisine alıştığı bir zihin durumunu tanımlıyor .
3. Kısa Videoların Bilişsel Etkileri
- Deneysel çalışmalarda TikTok kullanımı sonrası prospective memory (önceden planlı bir görevi hatırlama) performansının düştüğü gözlemlenmiş arxiv.org.
- EEG taramalarında TikTok’ta günde 4+ saat geçirenlerde uyarıcıya yanıtı gösteren P300 dalgasının zayıfladığı, yani dikkat kontrolünün zayıfladığı belirtiliyor medium.com.
- Sistem 1 (hızlı, otomatik zihin modu) baskın hale gelip, sistem 2 (yavaş, derin düşünme) zayıflayabilir .
4. Gerçek Kullanıcı Deneyimleri (Reddit Örnekleri)
- r/CasualConversation’da bir kullanıcı, “daha uzun bir belgeseli izlemeye çalışırken uyuyakaldım, kitabı okuyamıyordum” diyerek dikkat sorununu anlattı reddit.com.
- r/IslamabadSocial’da: “So I’ve been noticing this… my attention span has been reducing because of consuming Insta reels… I finished a movie in 30 mins by skipping” en.wikipedia.org+12reddit.com+12vocal.media+12.
5. Akademik Performans ve Öğrenme Üzerine Etkisi
- Çin’de ilkokul öğrencileri üzerinde yapılan bir çalışma, kısa video kullanımının dikkat yoluyla akademik başarıyı olumsuz yönde etkilediğini göstermiş reddit.com+1en.wikipedia.org+1.
- 2024 tarihli bir araştırma, günde ~3 saat ekran süresi olan üniversite öğrencilerinde dikkat eksikliğine, yavaş reaksiyonlara ve not performansında düşüşe işaret ediyor .
Sonuç ve Ne Yapmalı?
| Sorun | Etki |
|---|---|
| Hızlı video tüketimi | Derin düşünme, odaklanma ve sabır kapasitesini düşürür |
| Dopamin ödül döngüsü | Sürekli yeni içerik arayışı, uzun dikkat isteyen işlere tahammülsüzlük |
| Bağımlılık | Reels’in, TikTok’un bırakılması zor olabilir; sonuç: “TikTok brain” |
Teoriniz bilimsel ve kullanıcı deneyimleriyle örtüşüyor. Sosyal medya ve kısa videolar, ödül bazlı mekanizmaları ve sürekli yenilik sunarak beynimizi kısa-uçlu düşünmeye alışacak şekilde ‘eğitiyor’.
Neler Yapılabilir?
- Dijital detoks: Belirli saatlerde veya günlerde kısa video uygulamalarını kullanmamak.
- Mindfulness & Pomodoro: 25–50 dk odaklanan çalışma + kısa molalar.
- Uzun form içerime dönüş: Kitap okumak, uzun podcast/film izlemek gibi dikkat gerektiren aktiviteleri artırmak.
- Uzmanlar ayrıca “Take Five” yöntemiyle her saat dijitalden 5–10 dk uzaklaşmayı öneriyor
Neler yapılabilir kısmı çok güzel durumu özetlemiş. Pomodoro’yu bir ara ben de kullanıyordum. Ona dönmeyi düşünebilirim. Gerçekten 20-25 dakika kendimizi zorlayıp odaklanmamız lazım. Buna ek olarak ben bir de SelfControl uygulamasını kullanmaya geri döndüm. Eskiden Twitter (şimdi X olmuş), Instagram ve YouTube için kullanıyordum. Şimdi sadece YouTube için kullanıyorum. Diğer hesapları iki yıl önce kapattım çok şükür. Hiç özlemiyorum. SelfControl uygulamasına saat belirtiyorsunuz, o belirttiğiniz saat süresince listelediğiniz sitelere erişemiyorsunuz. İsterseniz bilgisayarı kapatıp açın, engel kalkmıyor. Çok faydasını görüyorum.
Başka ne yapıyorum? Mesela bir e-kitap okuyucum olsun çok istiyordum, geçen doğum günümde (şubat ayında) arkadaşlarım hediye etti sağolsunlar. Android tabanlı olduğu için sadece bir e-kitap okuyucu değil aynı zamanda bir tablet ve az buçuk rengi de var. Şu cihaz: Onyx Note Air 4C. Severek kullanıyorum ve her gün elimin altında.. Ama! Yine de masamda okuduğum 2-3 kitap ve hemen başımın üstündeki rafta okumaya niyetlendiğim bir kaç kitap -yani fiziksel kitap- duruyor. Tabi yeni kitap almadan önce e-kitap versiyonu var mı diye bakmıyor değilim. Ama çok büyük kitaplar değilse e-kitap’ı tercih etmiyorum. Tabletin içerisindeki kitaplar ise her gün düzenli okumaya çalıştığım ve seyahatlerde yanımda taşımakta zorlandığım kitaplar. O nedenle çok işime yarıyor. İkisi de iyi aslında. E-kitap okuyucularında sıradan ekranlar olmadığı için mavi ışık yaymıyor ve çok hızlı ve çok renkli cihazlar olmadığı için bir yandan da YouTube’a dalayım diyesiniz gelmiyor. O nedenle fiziksel kitap okumak veya en azından e-kitap okumak dikkat sürenizi artırmak için çok faydalı olacaktır.
GPT’nin önerdiği “Take Five”ı ilk kez duydum. Bu da çok kolay ve uygulanabilir görünüyor. Bunu da eşime tavsiye edeceğim bakalım. Telefon bağımlısı olduğunu maalesef kabul etmiyor veya fıkradaki Temel gibi artık kabul ediyor ama takmıyor. İki türlü de kötü.