JAMES WEB UZAY TELEKOSKOBU

Bu yazı Muhammed Mirza Balkan isimli 15 yaşında bir kardeşimiz tarafından kaleme alınmıştır. Yazısını blogumda büyük bir sevinçle paylaşmak istedim. İnşallah yakın zamanda kendisine güzel bir kişisel blog açarız; orda da güzel yazılar yazar. Keyifli okumalar dilerim.

Hasan Civelek.

James Webb Uzay Teleskobu’ndan bahsetmeden önce uzay teleskobu kavramının ne olduğunu anlayalım.

Galaksiler, yıldızlar, gezegenler gibi astronomik cisimleri gözlemlemek için uzaya yerleştirilen teleskoplara “uzay teleskobu” denir. Uzay teleskopları, dünya üzerinde bulunan teleskopların muzdarip olduğu yağmur, rüzgar, ışık kirliliği gibi çevresel etmenlerden etkilenmezler. 

İlk uzay teleskobu fikri Amerikalı bir teorik fizikçi ve gökbilimci olan Lyman Strong Spitzer Jr. tarafından ortaya atılmıştır. 

İlk uzay teleskopları ise OAO-2 (Orbiting Astronomical Observatory: Yörüngedeki Astronomik Gözlemevi) ve 19 Nisan 1971 tarihinde Sovyetler Birliği tarafından uzaya fırlatılan Salyut-1 (İlk uzay istasyonu) istasyonunda bulunan Orion-1 morötesi teleskobudur.

TELESKOPLARIN UZAYA YERLEŞTİRİLMESİNİN SEBEPLERİ:

Atmosferin kendi tabakaları arasındaki sıcaklık farklılıkları sonucunda kararsız bir hale gelmesi, gök cisimlerinden gelen ışınların kırılmasına yol açar, bunun sonucunda da gözlem kalitesi düşer. Bu kararsızlık durumuna “atmosferik türbülans” adı verilir.

Ayrıca havanın yağmurlu ve bulutlu olması gibi çevresel etmenler, özellikle şehirlerden kaynaklı ışık kirliliği ve uzaklık gibi kavramlar uzay teleskoplarının kullanılmasının önemli sebeplerindendir.

JAMES WEBB UZAY TELESKOBU (JWUT)

Hubble Uzay Teleskobu’nun ardılı olarak tasarlanmış ve 25 Aralık 2021 tarihinde uzaya fırlatılmış bir kızılötesi uzay teleskobudur.

Adını 14 Şubat 1961’den 7 Ekim 1968’e kadar NASA’yı yönetmiş Amerikalı bürokrat James Edwin Webb’den alır.

JAMES WEBB UZAY TELESKOBU’NUN TARİHÇESİ

Tarihler 1989 yılını gösterdiğinde bazı bilim insanları 1990’da uzaya gönderilmesi planlanan Hubble Uzay Teleskobu’nun sonsuza kadar çalışamayacağını bildikleri için yeni bir uzay teleskobunun tasarlanması gerektiğini söylediler ve aynı yıl “Uzay Teleskobu Bilim Enstitüsü (Space Telescobe Science Institute)” tarafından düzenlenen “Yeni Jenerasyon: HST’nin 10 m Sınıfı UV-Görünür-Kızılötesi Takipçisi (The Next Generation: A 10 m Class UV-Visible-IR Successor to HST)” adlı seminerde yapılacak teleskobun aynasının 10 metre çapında olması planlandı (Hubble Uzay Teleskobu’nun aynası 2.4 metre çapındadır).

Fakat çok geçmeden yapılması planlanan teleskobun ayna çapının  aşırı büyük olduğu belirtildi ve yapılacak uzay teleskobunun ayna çapının yaklaşık olarak 6 metre olması kararlaştırıldı. Böylece şu anki adıyla James Webb Uzay Teleskobu’nun taslağı “Geniş Uzay Teleskobu” adı altında atılmış oldu. 

JAMES WEBB UZAY TELESKOBU’NUN ÖZELLİKLERİ

JWUT, 6500 kilogramlık kütlesi ile 11110 kilogramlık Hubble Uzay Teleskobu’nun neredeyse yarısı kadar bir kütleye sahiptir. 

TELESKOBUN AYNASI:

Teleskobun ana aynası 6.5 metre çapa ve 25.4 metrekare alana sahiptir. Birbirine sonradan eklenmiş olan 18 adet altın kaplama altıgen berilyum aynadan oluşur. 

Aynalar uzaya fırlatıldıktan sonra birleşecek şekilde katlanmış halde bulunurlar. JWUT nin uzaya bu şekilde katlanmış halde gönderilmesinin sebebi yeterli büyüklükte bir roketin bulunmamasıdır.

Teleskop ile birlikte katlanmış aynaları uzayda birleştirecek bir kişi gönderilemeyeceği için aynaların kendi kendilerine doğru konumlara gelebilmesi için mikro motorlar kullanılır.

 GÜNEŞ KALKANI:

Teleskobun düzgün çalışabilmesi ve kızılötesi radyasyondan etkilenip bozulmaması için her zaman -223.2 santigrat derecede çalışması gerekmektedir. Bu nedenle teleskobun arkasında onu Güneş, Dünya ve Ay’ dan gelebilecek ısı ve ışık kirliliğine karşı koruyan bir güneş kalkanı bulunur.

 JWUT’ nin bulunduğu yörünge (L2 Yörüngesi) itibarıyla üç gök cismi her zaman JWUT’ nin arkasında kalır ve onlardan gelebilecek ısı ve ışık güneş kalkanı tarafından engellenmiş olur.

PEKİ JAMES WEBB UZAY TELESKOBU’NUN AMACI NEDİR?

James Webb Uzay Teleskobu’ nun amacı üzerinde yer alan hassas aygıtları kullanarak dev gezegenlerin ve gezegen sistemlerinin kızılötesi görüntülerini almaktır. JWUT ayrıca gezegenlerin yaşlarını ve kütlelerini de ölçebilir.

6.5 metre çaplı altın kaplama optik aynası 13.5 milyar ışıkyılı uzağı görebilmesini sağlar. Bu özelliğiyle JWUT evrenin ilk oluşan yıldızlarını gözlemleyebilen bir zaman makinası olarak da adlandırılabilir.

Ayrıca JWUT asıl amacı gezegen bulmak olmasa da sahip olduğu aygıtlarla günes sistemimizin nasıl oluştuğu ve günümüzdeki haline nasıl evrildiği ile alakalı çalışan bilim insanları için önemli bir araçtır.

JAMES WEBB UZAY TELESKOBU’NUN ŞU ANKİ DURUMU

25 Aralık 2021 tarihinde 1.5 milyon kilometre uzaktaki L2 (Lagrange 2) yörüngesine doğru yola çıkan JWUT 24 Ocak 2022 itibariyle hedefine ulaştı.

Yolculuğu sırasında gerçekleştirmesi gereken tüm işlemleri tamamlayan JWUT’ nun şimdi aynalarını kalibre etmesi gerekiyor. Kalibrasyon işlemi içinse 18 adet ayna “Büyük Ayı Takımyıldızı” içindeki HD84406 yıldızına odaklandı ve 18 adet aynadan yıldızın 18 adet farklı görüntüsü çekildi.

James Webb Uzay Teleskobu’nun kalibrasyonunun ve soğuma işleminin 2022 yılı yaz aylarında tamamlanması bekleniyor.

Muhammed Mirza Balkan